Losy Polaków na Kresach Wschodnich po 1944 roku – represje, deportacje i prześladowania

Wkroczenie Armii Czerwonej na Kresy Wschodnie II Rzeczypospolitej w 1944 roku nie przyniosło Polakom upragnionej wolności. Zamiast tego rozpoczął się nowy etap prześladowań. Po latach niemieckiej okupacji przyszła kolejna fala terroru – tym razem ze strony władz sowieckich. Administracja komunistyczna, wspierana przez NKWD, rozpoczęła systematyczne represje wobec ludności polskiej. Celem było zdławienie wszelkich przejawów oporu, deportacja niepokornych oraz podporządkowanie społeczeństwa nowemu reżimowi.

Walka i represje – likwidacja polskiego oporu

Po wkroczeniu Armii Czerwonej polskie podziemie niepodległościowe kontynuowało walkę przeciwko nowemu okupantowi. W ramach akcji „Burza” oddziały AK, działające m.in. na Wileńszczyźnie i Wołyniu, podejmowały akcje przeciwko Niemcom, licząc na odzyskanie niepodległości. Jednak w oczach Sowietów polskie formacje stanowiły zagrożenie, dlatego zaraz po zakończeniu walk rozbrajano ich żołnierzy i aresztowano dowódców.

Szczególnie brutalne represje spotkały dowódców i żołnierzy AK, którzy odmawiali podporządkowania się sowieckim rozkazom. Po zdobyciu Wilna w lipcu 1944 roku NKWD aresztowało komendanta okręgu, płk. Aleksandra Krzyżanowskiego „Wilka”, a także tysiące jego podkomendnych. Podobny los spotkał oddziały AK we Lwowie – po wspólnej walce z Niemcami żołnierzy rozbrojono, a dowódców osadzono w więzieniach i wywieziono na Wschód.

Najdłużej zorganizowany opór na Kresach utrzymywał się na Grodzieńszczyźnie, gdzie oddziały AK pod dowództwem por. Anatola Radziwonika „Olecha” walczyły do 1949 roku. NKWD stosowało brutalne metody – od publicznych egzekucji, przez pacyfikacje wsi, po masowe wywózki do łagrów. Ostateczne rozbicie polskiego podziemia nastąpiło pod koniec lat 40., jednak pojedynczy żołnierze ukrywali się w lasach nawet do 1953 roku.

Deportacje Polaków – wywózki na Sybir i do Kazachstanu

Jednym z głównych narzędzi represji stosowanych przez Sowietów były masowe deportacje. Już od 1940 roku mieszkańcy Kresów Wschodnich byli przymusowo wysyłani do łagrów i na zesłanie. Po 1944 roku fala deportacji na terenach Kresów nasiliła się, obejmując szczególnie żołnierzy AK, ich rodziny oraz osoby oskarżone o wspieranie podziemia.

Wśród zesłanych dominowały rodziny żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie – tzw. „andersowców”. Główne kierunki wywózek stanowiła Syberia oraz Kazachstan. W obliczu ekstremalnych warunków klimatycznych, głodu i niewolniczej pracy wiele osób nie doczekało powrotu do ojczyzny.

Deportowani byli zmuszani do pracy w kołchozach, a ich dzieci często trafiały do sowieckich sierocińców, gdzie poddawano je rusyfikacji. Pomimo trudnych warunków wielu zesłańców starało się podtrzymywać polską tożsamość, organizując tajne nauczanie i wspierając się nawzajem.

Pacyfikacja wsi i terror wobec ludności cywilnej

Obok deportacji sowieckie władze prowadziły brutalne pacyfikacje wsi oskarżanych o wspieranie polskiego podziemia. Na Grodzieńszczyźnie do 1948 roku panowała swoista „dwuwładza” – w dzień teren kontrolowały władze sowieckie, nocą zaś działały oddziały partyzanckie. W odpowiedzi komuniści przeprowadzali masowe obławy, mordując podejrzanych i paląc ich domostwa.

Podobne metody stosowano na terenach wcielonych do ZSRS – na Białorusi, Litwie i Ukrainie. W ramach polityki „oczyszczania” regionu z elementów niepożądanych dziesiątki tysięcy obywateli zmuszono do opuszczenia swoich domów. Wielu osiedlono w Polsce Ludowej w ramach tzw. „repatriacji”, która w rzeczywistości była kolejnym przymusowym wysiedleniem.

Podsumowanie

Losy Polaków na Kresach Wschodnich po 1944 roku to jeden z najbardziej dramatycznych rozdziałów w historii Polski. Po okupacji niemieckiej przyszły kolejne prześladowania – NKWD, a następnie UB, wspierane przez lokalnych komunistów, systematycznie niszczyło polski opór, mordując, deportując i zastraszając ludność cywilną.

Dziś, po latach, osoby represjonowane na Kresach Wschodnich w czasie od 1 lipca 1944 r. do 31 grudnia 1956 r., które były skazywane przez sądy komunistyczne lub w jakikolwiek sposób pozbawione wolności przez sowieckie organy ścigania za działalność na rzecz niepodległości Polski, mogą dochodzić swoich praw. Na mocy ustawy z 23 lutego 1991 r., możliwe jest unieważnienie niesłusznych wyroków komunistycznych oraz uzyskanie odszkodowania i zadośćuczynienia za poniesione straty i doznane krzywdy. Dotyczy to zarówno osób bezpośrednio dotkniętych represjami, jak również ich najbliższej rodziny, czyli rodziców, małżonków lub dzieci. Wnioski można składać do odpowiednich sądów okręgowych w Polsce. Więcej informacji na temat procedury i pomocy w uzyskaniu należnych świadczeń można znaleźć na stronie www.zawolnosc.pl.

Pamięć o losach kresowych Polaków pozostaje ważnym elementem naszej tożsamości narodowej. To hołd dla tych, którzy mimo prześladowań nie zatracili swojej polskości i walczyli o przetrwanie wbrew woli totalitarnego reżimu.

---